شروع معماری معاصر ایران را می توان از حدود سال
1300 به بعد دانست این زمان است كه در اثر تحولات سیاسی و اجتماعی جریان زندگی
اجتماعی و اقتصادی ایران تغییر كرد سیمای شهرهای ایران محول شد و بناهای لازم برای
زندگی جدید مانند ادارات ، كارخانه ها ، بانكها ، ایستگاههای راه آهن ، دانشگاه و
غیره و همچنین واحدها و مجموعه های مسكونی جدید در شهرها بوجود آمدند . این بناها
برخلاف بناهای پیشین كه معماران سنتی طراحی شده اند كه در ابتدا غیر ایرانی بودند
و بتدریج ایرانیانی كه در مدارس معماری خارج از ایران تحصیل كرده بودند و به دنبال
آن فارغ التحصیلان اولین مدرسه معماری در ایران در حدود سال 1320 نیز به آنها
اضافه شدند . از همان ابتدا و از
طراحی اولین آثار در معماری ایران دو جریان موازی هم پدید آمد یك جریان كه هیچگونه
توجهی به میراث فرهنگی گذشته ایران نداشت و جریانهای معماری معاصر جهان را با یك
دوره تاخیر و به صورتی غیر ماهرانه تقلید می كرد و جریان دیگری كه كوشش داشت هر
چند سطحی اما رابطه خود را با معماری گذشته ایران باقی نگاه دارد . البته هر دوی این
جریانها كه تا به امروز در ایران ادامه دارند موفقیت چندانی بدست نیاوره اند . آن
بخش از معماری كه دنباله روی جریانهای معماری معاصر جهان بودند به علت عدم ارتباطی
كه با آن داشتند و با توجه به تاخیری كه در انتقال مبانی و اصول این معماری به
ایران صورت می گرفت و بالاخره به علت عدم تسلط بر این اصول و بد فهمی آن صرفا به
تقلید ناشیانه جریانهای معماری معاصر جهان پرداختند و جریان دیگری كه معماری گذشته
ایران و پیوند با آن را مطرح می كرد نیز عمدتا به تقلید سطحی و ساده لوحانه و در
مواردی زننده از معماری گذشته ایران بسنده كرد .
به طور كلی معماری ایران را در این دوران معاصر می توان به چند دوره تقسیم
كرد :
آثار مهم معماری در دوره اول ( سالهای 1300 تا 1320 ) كه پهلوی اول بر
ایران حاكم بود عمدتا توسط حكومت ایجاد شدند توجه به معماری گذشته به صورت تكرار
سطحی و ظاهری بناهای معماری ایران به خصوص در دوره های قبل از اسلام یعنی هخامنشی
و ساسانی ظاهر می شد و این امر از خود بزرگ بینی حكومت ایران در آن زمان ناشی می
شد كه خود را وارث امپراتوریهای با عظمت گذشته ای می دانست بدین ترتیب ساختمانهای
دولتی و بناهای عمومی كه نمود تحكیم قدرت مركزی و دولت بود بیشتر فضاها و میادین
جای گرفتند كه از ویژگیهای فضای شهری نئوكلاسیك بهره داشتند . در كنار این آثار
كارهای معماری دیگری نیز بودند كه به صورت التقاطی عناصری از معماری ایران بعد از
اسلام را با عناصر وام گرفته شده از معماری اروپایی و در هم آمیخته بود به هر حال
این آثار از نظر معماری منحط و فاقد ارزش بودند از آن جمله بانك ملی شهربانی ، پست
و تلگراف و تلفن . بعد از جنگ جهانی دوم ایران آرام آرام به سوی شهر نشینی مدرن
روی آورد . احداث خیابانهای سراسری و شبكه جدولی شهری بافت شهری سنتی را دچار
دگرگونی كرد و قطعات مالكیت منظم و مستطیل شكل بوجود آورد با این تغییرات در شكل
شهر به دوران معماری درون گرا با حیاط مركزی پایان داده شد و معماران به الگوی تك
بناهای جدید از یكدیگر روی آوردند و مسكن جدید از جانب از جانب گروه اجتماعی محدود
و روشنفكر آن زمان ساخته می شد كه می خواستند با آداب زندگی فرنگی زندگی كنند
بخصوص در تهران این افراد متمكن متمایل به ترك مركز مسكونی و تجاری شهر ( بازار و
محله اطراف ) شدند و به تدریج خانه های خود را در شمال شهر در دامنه كوه البرز بنا
نهادند . در اختیار داشتن قطعات بزرگ زمین و نبودن یك ساخت شهری پیشین برای شكل
دادن به این قطعات بزرگ زمین موجب شد كه محله های جدید تهران به صورت یك استخوان
بندی شهری بلكه پیرو الگوی شبیه به حومه شهرهای آمریكا شكل گیرند . در واقع باید
پذیرفت پس از به وجود آمدن محورهایی مانند خیابان امام خمینی و فردوسی و انقلاب
مكانهای شهری موفقی كه قادر باشند مركزیت و خصوصیات ویژه ای برای تهران تامین كنند
بوجود نیامد . مركز شهر در محدوده ای كه بین دو جمگ ایجاد شده بود باقی ماند و
بخشهای مسكونی پراكنده در خارج آن شروع به شكل گرفتن كرد . در جریان این مهاجرت
خطی به سمت دامنه البرز معماری تهران با مسئله تك خانه روبرو بود تكخانه ای كه
هیچگونه گفتگوی معمارانه با یك بافت شهری موجود در برابر خود نداشت .
از سالهای 1320 به بعد سیاست ایجاد فعالیت ساختمانی در شهرها جهت بالا بردن
اشتغال از اولویت خاص برخوردار شد فعالیتهای ساختمانی مربوط به منازل توسط خود
مردم ضرورت میگرفت لیكن فعالیتهای ساختمانی به عهده مشاوران خارجی یا آرشیتكتهای
ایرانی فرنگ رفته انجام می گرفت كه این گروه با انجام این كارها فرصتی یافتند تا
افكار جدید خودشان را پیاده نمایند . معهذا آنچه به صورت حاوی تا قبل از فعالیت
این گروه و حتی در اوائل فعالیت این معماران مشاهده می شود وجود راه حلهای جدید
معماری در رابطه با تحولات موجود و رواج تقلیدهای صرف و بی محتوا از معماری دوران
گذشته بود ولی رفته رفته رویكرد دیگری به معماری گذشته ایران روی آورد كه از كیفیت
بهتری برخوردار بود و صرفا به تقلید عناصر معماری گذشته ایران نمی پرداخت و كوشش
می كرد كه از عناصر معماری ایران به صورت سمبلیك ( نمادین ) استفاده كند و به جای
تقلید عناصر این معماری از هندسه آن استفاده كند لكن نتایجی كه این دوره معماری به
دست داد نیز ارزش مهمی نبوده و ره به جائی نبرد . وارتان دیگر از نخستین معماران
تحصیلكرده ایران در سال 1325 در مجله آرشیتكت این گونه اظهار می كند :
« راجع به مبارزه بین نسل جدید و قدیم باید گفت كه این مبارزه در كلیه شئون
زندگی و در هر موقع وجود داشته و خواهد داشت و انتخاب راه درست از این میان و
انتخاب معماری مدرن و یا معماری سنتی فقط با در نظر گرفتن تمام عوامل موثر در
معماری امكان پذیر می باشد با توجه به پیشرفتهائی كه از نظر مصالح ساختمانی ،
اسلوب بناسازی ، رعایت تناسب و اصل هماهنگی شكل ظاهری حجم دیوارها و ضخامت دیوارها
صورت گرفته و شرایط فوق در حال حاضر تفاوت یافته است پذیرفتن عوامل فوق در معماری
عصر حاضر درست به نظر نمی رسد این عصر ما را به تكاپو و امید دارد و اثرات آن در
تمام شئون پیداست . در عین حال استفاده از اسلوب قدیم و مدرن نشان دادن آن توسط
تزئینات زائد نیز مضحك می باشد و در صورت ادامه این روش می توان گفت كه ما روح این
قرن را نفهمیده ایم . در مورد اسلوب فعلی ساختمان می توان گفت كه در پیدایش این
اسلوب غیر از عوامل فرهنگی و زندگی اجتماعی پیشرفت صنعت و ظهور مصالح ساختمانی
جدید از قبیل آهن و سیمان موثر بوده اند و استعمال سیمان در عمارت بتن آرمه كمك
زیادی در به حقیقت پیوستن اسلوب جدید معماری نموده است از نمونه كارهائی كه با این
شیوه در این دوره انجام گرفته می توان هنرستان دختران ( كاروارطان ) را نام برد . »
غربی شدن و سبك بین المللی 1356-1321
هر چند معماران دوران مدرنیزاسیون در تهران تا حد زیادی مدیون كاركردگرایی
معماری اروپایی هستند آغاز غربی شدن معماری اروپائی در تهران را می توان حدودا سال
1325 و ساختن وزارت مالیه به وسیله فروغی دانست . نمای اصلی این بنا به سبك بوزار
است و جناحهای ساختمان كاملا سبك مدرن دارند . به دنبال ساخته شدن این بنا چندین
بنای مدرنیستی برای اداره رایو و ایستگاههای قطار و نیز ادارات و بانكها طراحی شد .
بدین ترتیب بود كه سیحون باك سپه مركزی را با بتن و بدون تزئینات طراحی كرد
( 1332 ) فروغی و غیاثی ساختمان مدرنیستی مجلس سنا را طراحی كردند ( 1338 ) و
ساختمان مركزی شركت ملی نفت ایران در سال 1340 بر اساس طرحهای اتحادیه و
فرمانفرئیان ساخته شد . ساختمان شركت ملی نفت ایران كه تكنولوژی دال بتنی ساخته
شده بیش از هر بنای دیگری تجسم پیروزی سبك بین المللی است كه در سالهای بعد در
ساختمان ادارات بی شماری به كار گرفته شد .
زیبا شناسی كاركردی و مهندسی در سازه هایی چون استادیوم ورزشی فرح آباد كار
درویش (1345 ) نیز به چشم می خورد و تالار رودكی هم به سبك مدرنیستی توسط
آفتاندالیان طراحی شد و در سال 1346 بنای آن به پایان رسید البته در پرداختهای
فضای داخلی این بنا از موتیفهای زیگورات استفاده شده است وزارت كشاورزی (
فرمانفرمائیان 1345 )
هم ادامه دهنده همان سبك بین المللی است كه ویژگی اصلی این بنا هاست .
مشابه این سازه ها را در پایتخت های متعددی در جهان می توان یافت اما آنها را
معماران تحصیلكرده غرب در تهران ساخته بودند . سبك بین المللی در آن دوره رواجی
تام داشت و فرم از كاركرد تبعیت می كرد و روزبه روز بر تعداد بناهایی كه به زیبایی
شناسی مهندسی وفادار بودند افزوده می شد اما در همان زمان روند دیگری داشت در كنار
روند بالا ظهور می كرد كه همانا به دست دادن تعبیری دوباره از میراث معماری ایران
در سازه های مدرن بود كه معماران ایران تحصیلكرده وطن و خارج از كشور طراحی می
كردند .
مدرنیسم ایرانی ( 1373- 1350 )
از سال 1350 به بعد كه معماری مدرن سالهای آخر خود را می گذراند و اصولا در
این معماری نیز یك جریان تاریخ گرا پدید آمده بود چنانچه قبلا ذكر شد چند معمار
ایرانی نیز كوشیدند آثاری در پیوند با معماری گذشته ایران پدید آوردند كه كیفیت
بالاتری از آثار مشابه به پیش داشت لكن این آثار نیز روح و اصول معماری ایران را
به درستی درك نكرده بودند و به خصوص اینكه در یك مرحله تكاملی نسبت به معماری
گذشته ایران قرار نداشتند .
معماری این دوره با استفاده از تكنولوژیهای مدرن ساخت و زیبایی شناسی
مدرنیستی درصد برآمدند تا تعبیری دیگری از معماری سنتی ایران به دست دهند شاید
برجسته ترین بنا در میان نخستین بناهای به سبك مدرن ایرانی بنای یاد بود میدان
آزادی باشد كه امانت آنرا در سال 1350 طراحی كرد . طرح این بنا كه به شكل تاق
پیروزی ساخته شده از تاق كسری در تیسفون الهام گرفته كه با بیانی مدرن با موتیفهای
اسلامی همراه شده است .
در همین زمان « سردار افخمی » و شركا تئاتر شهر ( 1350 ) را ساختند و
الهامبخش
« داض » در طراحی موزهای هنرهای معاصر (1356 ) نیز معماری بوی كویر بود .
طراحی مركز بین المللی پژوهش مدیریت را اردلان در سال 1359 انجام داد كه نقطه
حركتش معماری شهرهای كویری بود و در ساختمان (1359 ) امانت هم تعبیری دوباره از
بازار دیده می شود این بنا در حال حاضر محل سازمان میراث فرهنگی است .
این روند به كارگیری معماری سنتی ایران در پلان ، نما ، تزئینات و كل
پرداخت در چهارچوب زیبایی شناسی مدرن شاید مهمترین روند در تاریخ اخیر معماری باشد
. تجلی آنرا می توان در كار دیبا در فرهنگسرای نیاوران هم دید و در كار
فرمانفرمائیان در استادیوم آزادی ( 1353 ) در كار مظلوم در سازمان حج زیارت ( 1369
) و نیز طرحهای اخیر برای كتابخانه ملك (1374 ) كه آستان رضوی عهده
دار آن شده است . این روند نشانگر احیای علاقه به تاریخ معماری كشور است و در آن
زیبایی شناسی ایران با ذوقی مدرنیستی در هم آمیخته است .
پس از شروع جریان فرا مدرن (
Post Modern) در معماری جهان كه با پیروزی انقلاب اسلامی در
ایران همزمان بود دو موضوع به موازات هم دوره جدید معماری را در ایران به وجود
آورد و یكی اینكه اصولا پس از پیروزی انقلاب معماران ایران سعی كردند معماری ایران
را به سوی یك معماری با هویت مستقل و متكی بر میراث معماری گذشته خود هدایت كنند و
دیگر اینكه مبانی نظری معماری فرامدرن نیز توجه جدی به معماری گذشته سرزمینها را
مطرح می كرد این دو موضوع دست به دست هم دادند و آثاری در ایران به وجود آمدند كه
سبك و سلیقه معماری فرامدرن را با توجه به عناصر معماری گذشته ایران ( به خصوص معماری بعد از
اسلام ) در خود داشتند لكن برخورد آنها به معماری گذشته ایران یك برخورد سطحی و
ظاهری بود و عناصر كلیشه ای معماری فرامدرن نیز به وفور و به صورت تصنعی در این
آثار به كار گرفته شده اند .
معماری مسكونی
تا پیش از دوره مدرن تحول سبكهای معماری به صورت كاملا مستقل از معماری
مسكونی صورت می گرفت خانه سازی همواره مقوله ای مجزا از ساختن ابنیه خاص تلقی می
شد اگر چه در ایران فاصله گونه شناسانه و سبك شناسانه ابنیه عمومی و خصوصی كمتر از
كشورهای اروپایی مسكن معمولی كمتر مورد توجه معماران قرار می گرفت آزمایشگاه تجربه
هایی كه در زمینه هایی زیبایی شناسی ، سبك شناسی یا گونه شناسی صورت می گرفت بیشتر
كلیساها ، كاخها و ابنیه عمومی مهم بود . در دوره معاصر و خصوصا معماری هم از زمان
تاسیس دانشكده هنرهای زیبا تا امروز مقوله خانه سازی یكی از مباحث بسیار مهم
معماری بوده است نیاز مدام به مسكن كه یكی از مسائل مهم سیاسی و اجتماعی كشور را
تشكیل می دهد گاه سبب می شود به این موضوع بیشتر از دید فنی اجرایی و كمی توجه شود
تا از دید كیفی .
خاستگاه گرایش معماری مورد بحث ما را كم و بیش می توان در دهه 40 یافت با
بحران و در نتیجه بازنگری مدرنیسم در اروپا ، شكست واقعی مردم با استاندارد های
مبهم و غیر ملموس انسان مدرن است و پنجه نرم كرده بود به سرعت متحول شد . گروهی از
معماران این دوره كه كم و بیش سابقه آكادمیك و حرفه ای را سوسیالیستی داشتند و از
تجربیات جسورانه
بروتالیستهایی چون لوئیس كان ، پیتر اسمیتسون و جنیمر استرلینگ تاثیر
پذیرفته بودند كوشیدند كه به روشی جدید طراحی كنند .
برخی از این معماران مانند جواد حاتمی و ایرج كلانتری از اواخر دهه 40 تا
نیمه دهه 50 به تجربیاتی دست زدند كه تا حد زیادی متاثر از سبك نئوبرتالیسم ولی در
آمیخته با حال و هوای معماری ایرانی بود برخی دیگر مانند فرخ افشار ، نسرین فقیه ،
مهوش و همایون عالمی ، كامران دیبا ، نادر اردلان و علی اكبر صارمی به طور مشخص به
كار در زمینه معماری ایرانی پرداختند . بومی گرایی در دو جبهه تجربی – مانند
كامران دیبا – و نظری – در فعالیتهای نسرین فقیه و نادر اردلان – گسترش می یافت .
در دهه 50 و اوائل دهه 60مشكل اصلی وضعیت دشوار
و گاه بیمارگونه در برابر معماری گذشته بود كه معماران نه می توانستند آنرا رها
كنند و نه قادر بودند راه حلی قطعی و مناسب برای به كارگیری مجدد آن ارائه دهند
زمینه های مختلف به كارگیری معماری ایران را در این دوره می توان به صورت زیر طبقه
بندی كرد :
الف ) احیای تكنولوژی صنعت گرایانه و سنتی ساختمان ، برای نمونه كارهای فرخ
افشار برای DW تشكیلاتی كه برای
معماری و برنامه ریزی در جهان سوم ایجاد شده بود .
ب ) تجربیات گونه شناسی ، برای نمونه پروژه مسجد دانشگاه شریف در تهران كار
علی اكبر صارمی ، تقی رادمرد ، جواد بنكدار .
ج ) برخورد فرمالیستی برای نمونه موزه هنرهای معاصر اثر كامران دیبا
د ) سنتزهای مفهومی و
نمادگرایانه برای نمونه مركز موسیقی تهران اثر نادر اردلان
ه ) تداوم سنتهای معاصر
معماری ایران برای نمونه معماری بین دو جنگ جهانی
در هر حال پیام منطقه گرایانه معماری پست مدرن اگر چه این نكته مثبت را
داشت كه معماری ایران را به سبك نوعی هویت اصیل تشویق كرد ولی از طرف دیگر خطری
جدی را نیز برای این معماری به همراه آورد و آن این بود كه معماران دیگر نیازی به
رقابت حرفه ای در عرصه بین المللی احساس نمی كردند . به طور كلی معماری دو دهه
اخیر را می توان نوعی شیوه گری سبك شناسانه به صورت تلفیق معماری غربی با معماری
تاریخی ایران دانست .
مسابقات معماری و شهر سازی
در ایران برگذاری مسابقات معماری و شهرسازی همچون اقتباسهای دیگر جامعه ما
از تمدن غرب از اوائل این سده باب شده است . در این تاثیر این نظر
می توان دو نمونه از اعلان این نوع مسابقات در روزنامه اطلاعات را گواه گرفت و
زندگینامه مهندس وارطان را در مجله آرشیتكت را شاهد آورد كه گویا مسئولان حكومت
وقت پس از برنده شدن او در برخی از مسابقات معماری او را شناخته و به كار گرفته
اند برگزاری معماری و شهرسازی بیشتر در دوره پهلوی دوم و حتی یك مسابقه بین المللی
– طرح كتابخانه ایران – اگرچه حكایت از قوت گرفتن ایده برگزاری این نوع مسابقات و
رواج نسبی آن در جامعه حرفه ای دارد برخلاف رویه معمول در كشورهای غربی به قانونمندی
شدن این مسابقات نیانجامید . در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسابقه مجموعه
فرهنگستانهای جمهوری اسلامی ایران در سال 1373 نقطه عطف برگزاری یك سلسله مسابقات
معماری و شهرسازی شد كه نقش موثری در ایجاد هیجان و رقابت در میان دفاتر معماری ،
معماران جوان و دانشجویان این رشته ها كرد و زمینه اسز طرح مسائل نظری و عملی
معماری در كشور شد كه در دهه نخست پس از انقلاب راكد ماند .
ساختمانهای بلند در ایران
نخستین ساختمان بلند تهران را كه در آن آسانسوری نیز به كار گذاشته شد آقای
مهندس هوشنگ خانشقاقی در سالهای 30-1328 ساخته اند این ساختمان ده طبقه دارد و
آسانسور آنرا نیر خود مهندس خانشقاقی ساخته اند در سالهای 41- 1339 در محل تقاطع
خیابان فردوسی و جمهوری ساختمان تجاری 16 طبقه ای به نام ساختمان پلاسكو متعلق به
القانیان ساخته شد كه گفته می شود طراحان آن اسرائیلی بوده اند این اولین ساختمان
بلند با اسكلت فلزی در ایران بود و اسكلت فلزی آن هم از بیرون نمایان بود .
دوسال بعد ساختمان تجاری 13 طبقه آلو مینیوم نیز با اسكلت فلزی در خیابان
جمهوری با سرمایه القانیان ساخته شد كه دارای دو دستگاه آسانسور نیز بود . از جمله
ساختمانهای شاخص بلند در تهران در سالهای دهه 40 ساختمان بانك كار در خیابان حافظ
بود كه آقای عبدالعزیز فرمانفرمائیان آنرا طراحی كرده بود . نخستین مجموعه بلند
مرتبه مسكونی در تهران مجموعه بهجت آباد بود كه در سالهای 49- 1343
بین خیابانهای حافظ و ولی عصر ساخته شد . ساخت این مجموعه پس از تدوین و
تصویب قانون تملك آپارتمانها در سال 1343 برای تشویق احداث ساختمانهای بلند مسكونی
آغاز شد .
پس از تصویب ماده صد اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم ( مصوب 1345 ) ساخت
مجتمع مسكونی سامان ( شماره 1 ) در 20 طبقه در ضلع شمالی بلوار كشاورز در سال 49 آغاز
گردید این ماده برای تشویق و ترغیب مالكان و صاحبان سرمایه به احداث ساختمانهای
بلندتر از ده طبقه تنظیم شده بود شركت ساختمانی سامان ایران از سوی دولت با مدیریت
افراد صاحب نفوذی چون احمد علی ابتهاج و عبد المجید اعلم تشكیل شد و هدف از تاسیس
آن بیشتر ترویج ساختمانهای بلند مسكونی و آزمون عملی قانون تملك آپارتمانها بود تا
مسائل انتفاعی در این ساختمان برابر نخستین بار از عناصر پیش ساخته استفاده شد .
در سالهای دهه 50 ساخت مجموعه های مسكونی عمدتا در شمال و شمال غرب تهران
رونق یافت محل استقرار و نوع این مجموعه نشان می دهد كه سیاست تشویق و ترغیب بلند
مرتبه سازی برای تامین مسكن اقشار كم درآمد و متوسط حاصل دیگری به بار آورد شاید
از مهمترین دلایل این امر گرانی قیمت تمام شده ساختمانهای بلند مرتبه مسكونی بود
در همین دوره تعداد زیادی ساختمان بلند مرتبه با كاربری تجاری و اداری اعم از
هتلها ، بانكها و ساختمانهای اداری عمدتا در مناطق مركزی و شمال تهران ساخته شد .
حدود 80% از ساختمانهای بلند مرتبه در سالهای پیش از انقلاب را موسسات و افراد
خارجی ساختند یا در ساخت آنها دخالت داشتند .
با وقوع انقلاب اسلامی بلند مرتبه سازی تقریبا به مدت بیش از 10 سال متوقف
شد . در این سالها ساخت و ساز این نوع ساختمانها به تكمیل مجموعه مسكونی نیمه تمام
محدود ماند .
موج جدید بلند مرتبه سازی در سالهای پایانی دهه 60 در پی افزایش قیمت زمین
در تهران و آغاز فروش تراكم از سوی شهرداری تهران آغاز شد و بخشهای شمالی تهران
عمدتا مناطق 1، 2 ، 3 شهرداری را در نوردید رونق برج سازی خصوصی ظاهرا ارگانها و
نهادهای دولتی نظیر بنیاد مستضعفان را هم تشویق به برج سازیهای تازه یا افزودن
بلوكهای جدید به مجموعه های مسكونی تحت پوشش خود بدون توجه به ضوابط طرحهای اصلی
كرده است گفته می شود كه هم اینكه در تهران بیش از 50 برج بالاتر از 14 طبقه –
عمدتا در شمال تهران – دردست احداث است
ارسال نظر برای این مطلب
اطلاعات کاربری
شهر زیر زمینی درینکویونویسندگان
لینک دوستان
آمار سایت